Andalusië

Met trekpleisters als de Costa del Sol, meer dan honderd golfbanen, historische steden als Sevilla, Granada en Córdoba, ruige ongerepte natuur, indrukwekkende cultuur en witte dorpen die lijken uitgestrooid over de berghellingen, oefent Andalusië een enorme aantrekkingskracht uit op en breed publiek en is uitgegroeid tot een van de meest populaire bestemmingen van Europa.

Voor velen staat Andalusië model voor de typische Spaanse ansichtkaart. Glooiende olijfboomgaarden, goudgele stranden, witgekalkte dorpen die schitteren in de zon, zwaarbeladen muilezels in steile kronkelende straatjes en indrukwekkende Moorse bouwwerken. Andalusië boeit, leeft en verrast. Het authentieke en betoverende binnenland staat in schril contrast met de drukke volgebouwde Costa del Sol en roept om ontdekt te worden.

Andalusië is het ontmoetingspunt van de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee, maar vormt ook de overgang van de Noord-Afrikaanse cultuur naar de West-Europese.

Andalusië is de meest zuidelijk gelegen autonome regio van Spanje en bestaat uit de acht provincies Almería, Cádiz, Córdoba, Granada, Huelva, Jaén, Málaga en Sevilla. Alle provincies hebben een gelijknamige hoofdstad. Met een oppervlakte van 87.598 m² is deze regio groter dan landen als Nederland of Oostenrijk. De hoofdstad Sevilla ligt in het westen in het dal van de belangrijkste rivier de Guadalquivir. Andalusië grenst in het westen aan Portugal, in het noorden aan de regio’s Extremadura en Castilla-La Mancha, in het oosten aan Murcia, terwijl in het zuiden bij San Roque de kleine Britse kolonie Gibraltar ligt. Met meer dan 8,3 miljoen inwoners is het de grootste regio qua inwonertal van Spanje. De bevolking concentreert steeds meer in de hoofdsteden van de provincies.

De kustlijn in het zuiden is bijna 900 kilometer lang en biedt een grote hoeveelheid aantrekkelijke stranden, baaien en dorpen. De Costa de la Luz aan de Atlantische Oceaan loopt van Portugal tot Tarifa. Bij deze meest zuidelijke punt van Andalusië gaat de oceaan over in de Middellandse Zee en loopt de kust verder via de Costa del Sol, de Costa Tropical en de Costa de Almería.

Andalusië biedt het meest gevarieerde landschap van Spanje. Sneeuwbedekte bergtoppen en dennenbossen contrasteren met dorre onvruchtbare woestijn en vruchtbare plantages waar tropisch fruit wordt verbouwd. De topografie bestaat uit twee bergketens en een tussenliggend rivierdal.

In het noorden ligt de Sierra Morena die over meer dan 300 km vanaf de grens met Portugal naar het oosten loopt. Deze woeste en verlaten bergketen scheidt de Meseta Central van Andalusië en de waterlopen van de Guadalquivir en de Guadiana. Het gebergte heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Spanje en wordt regelmatig in de Spaanse literatuur aangehaald (o.a. Don Quichote). Jarenlang vormde het een natuurlijke barrière tussen noord en zuid en bood het een schuilplaats aan bandieten en struikrovers. De Despeñaperros pas ten noorden van Jaén is de natuurlijke verbinding naar de rest van Spanje. Deze kloof met steile rotswanden tot 500 meter hoogte biedt doorgang aan een belangrijke spoorwegverbinding en de A-4 tussen Sevilla en Madrid.

Het plateau van de Meseta loopt snel af naar het brede dal van de Guadalquivir, het hart van Andalusië. Met 657 km is dit de langste rivier in Spanje na de Taag. De Guadalquivir ontspringt in de Sierra de Cazorla (Jaén) en stroomt via Córdoba en Sevilla naar het westen om bij Sanlúcar de Barrameda uit te monden in de Golf van Cádiz in de Atlantische Oceaan. De indrukwekkende delta van de rivier is beschermd moerasgebied (Las Marismas) en grenst aan het Doñana Nationaal Park. Het lager gelegen bassin (La Campiña) van het rivierdal is druk bevolkt en bestaat uit vruchtbare vlaktes waar zeer intensieve land- en akkerbouw wordt bedreven.

De Cordillera Bética is de zuidelijke bergketen van Andalusië. Het hoogste gedeelte is de Sierra Nevada. Met zestien bergtoppen boven de 3.000 meter is dit het hoogste gebergte van Europa na de Alpen. Hier ligt ook de Mulhacén (3.478 m), de hoogste top van het Spaanse vaste land. Een groot gedeelte van de Sierra Nevada is benoemd als Nationaal Park. Het park heeft een afwisselend landschap, met een extreem diverse flora en rijke fauna. In de winter is het en populaire skibestemming met 85 km pistes. Door de nabijheid van de zee kan een skivakantie worden gecombineerd met het strand.

In het zuidoosten van Andalusië liggen dorre steppes en zelfs woestijn (Tabernas).

In de laaggelegen gedeelten van Andalusië heerst een mediterraan klimaat, met milde regenachtige winters en hete droge zomers. Zeker in het binnenland kunnen de temperaturen regelmatig oplopen tot ver boven de 40°C. Aan de kust is het aangenamer, daar wordt de hitte door zee getemperd. De Sierra Nevada kent een alpine klimaat met koude winters. Ook buiten de winter kunnen hier extreme verraderlijke temperatuurschommelingen voorkomen, die menig wandelaar verrassen.

De gemiddelde temperatuur per jaar in Andalusië ligt boven de 16°C. De koudste maand is januari, de warmste maanden zijn juli en augustus (28,5°C). De gemiddelde jaarlijkse neerslag varieert van 2000 mm in de Sierra Nevada en de Sierra Grazalema tot een schamele 200 mm in de steppegebieden. Cabo de Gata is de droogste plek in Spanje met slechts 117 mm regen, terwijl Grazalema de natste is. De kust en het laaggelegen binnenland ontvangen jaarlijks gemiddeld 3.000 zonuren en zijn daarmee koploper in Europa.

Andalusië heeft een ongelofelijke variëteit aan landschappen en geografische contrasten die uiteenloopt van besneeuwde bergtoppen in de Sierra Nevada tot de warme campiñas in de vallei van de Guadalquivir, vulkanische landschappen zoals de Tabernas woestijn, bosrijke sierras en moerassen.

Voor het behoud van de natuur zijn in totaal tachtig beschermde natuurgebieden opgericht, waarvan 24 natuurparken. De regio herbergt ook twee nationale parken die beide door Unesco als biosfeer en Werelderfgoed zijn verklaard. Parque nacional de Doñana (50.720 ha.), ok wel Coto Doñana, ligt aan de Atlantische Oceaan bij de monding van de Guadalquivir in de provincies Huelva en Sevilla en bestaat uit wetlanden, stranden, duinen, dennen- en eikenbossen. Het is een natuurgebied van grote betekenis vanwege de vele trekvogels die er een rustplaats vinden tijdens hun reis tussen Afrika en Europa en biedt een veilige plek voor o.a. de zeldzame Spaanse keizerarend, de beschermde Iberische lynx, mangoesten en flamingo’s. Jaarlijks trekt de kleurrijke driedaagse bedevaarttocht de Romería del Rocío vanuit Sanlúcar de Barrameda aan de kust door het park, om op tweede Pinksterdag aan te komen in El Rocío in het binnenland. Nationaal Park Sierra Nevada beslaat een gedeelte van het gelijknamige gebergte en heeft afwisselende landschappen waar 2100 verschillende plantensoorten gevonden kunnen worden. De rijke fauna bestaat o.a. uit Griffon gieren, Bonelli arenden en Spaanse berggeiten (cabra montes).

Alleen in de natuurparken Sierra de Grazalema en Sierra de las Nieves tref je nog de zeldzame Spaanse zilverspar (pinsapo) aan, in El Torcal bij Antequera vindt je een uniek karstgesteente en in de parken in de Sierra Morena leven wolven en lynxen.

Andalusië heeft een lange geschiedenis van buitenlandse bezettingen. De eerste beschaving die deze afgelegen regio heeft veroverd waren de Feniciërs, die 500 v. Chr. werden verdrongen door Carthagen en Grieken die de kust kolonialiseerden. Tijdens de Punische Oorlogen veroveren de Romeinen het gebied in 206 v. Chr. en verdelen het in provincies en hoofdsteden. Door winning van goud, zilver, koper en lood en door de productie van olijfolie is Andalusië van grote economische waarde voor Rome. Door het uiteenvallen van het Romeinse rijk in de vijfde eeuw nemen Vandalen en later Visigoten de macht over en bekeren Andalusië in 589 tot het katholicisme. In 711 worden de moslims gevraagd om een onderlinge strijd tussen de Visigoten te beslechten.

De Moren komen, veroveren Spanje en blijven 700 jaar. Vandalusië wordt omgedoopt tot Al-Andaluz en is gedurende 7 eeuwen verbonden met de cultuur en geschiedenis van Noord Afrika, waarvan de sporen tot op vandaag zijn terug te vinden. In 785 wordt begonnen met de bouw van een grote moskee in Córdoba, de Mezquita. In 929 roept Abd-al-Rahman III het onafhankelijke kalifaat van Córdoba uit. De stad Córdoba groeit uit tot cultureel centrum en de Arabische heerschappij bloeit als nooit tevoren. Aan het begin van de 11e eeuw valt de moslimstaat langzaam uiteen in kleine koninkrijken of taifas, zoals Málaga, Córdoba en Sevilla en eindigt het kalifaat. Een aantal ministaatjes wordt ingenomen door Christelijke troepen uit het noorden, maar tijdens een nieuwe moslim invasie uit Noord Afrika door Berberse Almoraviden en later Almohaden weer heroverd. Inmiddels is de Reconquista (herovering van Spanje) gestart en de Arabieren worden langzaam maar zeker verdreven. In 1236 valt Córdoba en Sevilla volgt een aantal jaren later. De Moorse Nasridendynastie compenseert zijn tanende macht met imposante bouwwerken zoals het Alhambra in Granada. In 1492 wordt het laatste Moorse koninkrijk Granada op Boabdil veroverd en komt er een eind aan het Moorse tijdperk. Velen beschouwen deze periode als de gouden eeuw van Andalusië vanwege de economische voorspoed en de culturele, architectonische en wetenschappelijke bloei.

Na de Reconquista blijft Andalusië gedijen. In 1492 ontdekt Christoffel Columbus Amerika en de regio groeit uit tot poort naar de Nieuwe Wereld. De meeste rijkdommen komen toe aan Sevilla en Cádiz is de belangrijkste havenstad.

Achtergebleven Moren werden verdragen en zijn zelfs grondleggers van de mudéjar bouwstijl met de kenmerkende baksteen en hoefijzervormige bogen. Zij komen tot tweemaal toe in opstand in Las Alpujarras, maar worden verslagen en in 1609 door Filips III definitief verdreven uit Spanje. Dit zette het economische verval in gang dat werd versneld doordat Sevilla en Cádiz in de 18e eeuw hun handelsmonopolie met de Nieuwe Wereld verloren.

De bakermat van de flamenco ligt in Andalusië en is tegenwoordig uitgegroeid tot het belangrijkste nationale symbool. Deze unieke combinatie van zang, dans en muziek vol passie en hartstocht geeft op intense wijze uitdrukking aan gevoelens van vrolijkheid tot triestheid en past geheel bij de musicaliteit en uitbundigheid van Andalucía. Flamenco is temperamentvol, expressief en krachtig. Bij de pure vorm (cante jondo) heeft de zang de hoogste status, daarna het handgeklap en gitaarspel en vervolgens de dans. De flamenco die wordt opgevoerd in de tablaos in de grotere steden als Málaga, Sevilla en vooral in de wijk Sacromonte in Granada legt de nadruk op dans en gitaar en is gericht op toeristen. Meer traditionele flamenco kan worden bezocht in flamenco peñas. Bijna elke stad heeft er wel een. Tijdens de vele feesten en vieringen dansen vrouwen in kleurrijke jurken met zijden sjaals en oude mannen met zonverweerde gezichten dramatische sevillanas en staan zo symbool voor het leven in dit prachtige deel van Spanje.

Stierenvechten is een eeuwenoude traditie in Spanje en vindt zijn oorsprong in Andalusië. De traditie is weliswaar omstreden, maar nog altijd immens populair bij de Andalusí en onlosmakelijk verbonden met hun cultuur. Er zijn in Andalusië rond 70 arena’s te vinden die stampvol zitten tijdens de corrida’s. De belangrijkste arena is de Real Maestranza de Sevilla in Sevilla die plaatsbiedt aan 10.000 toeschouwers. Ook in de andere hoofdsteden van de Andalusische provincies staan arena’s van betekenis. Het seizoen duurt van maart tot oktober. De oudste arena (1785) staat in Ronda en is alleen nog in gebruik tijdens de folkloristische Feria de Pedro Romero de Ronda in september en wordt verder geëxploiteerd als museum. Er wordt dan een corrida goyesca georganiseerd in de spectaculaire Jerez stijl, waarbij de torero de stier te paard bevecht. De bouw van deze arena heeft het moderne stierenvechten geïntroduceerd, dat sindsdien geheel volgens vaste regels en rituelen plaatsvindt. Voorheen was het een chaotisch evenement dat op de dorpspleinen werd gehouden.

De siësta is in Andalusië een algemeen gebruik om de heetste uren van de dag door te komen. Veel bedrijven en winkels zijn in de middag van 14.00 tot 17.00 uur gesloten om vervolgens tot soms 21.00 uur open te zijn.

In de ongeveer 800 Andalusische gemeenten staan jaarlijks staan meer dan 3.000 feesten, religieuze processies, pelgrimstochten kermissen en carnavals op de kalender, wat het open en aangename karakter van de bewoners weerspiegeld. Elk dorp of stad heeft zijn eigen fiesta mayor en probeert het mooiste feest te organiseren, niet alleen voor de eigen inwoners, maar ook voor degenen die van verre komen. Een aantal feesten is uitgeroepen tot Feest met Internationaal Toeristisch Belang: het Carnaval van Cádiz, de Heilige Week in Málaga, de Paardenjaarbeurs van Jerez en de paardenrennen op het strand van Sanlúcar de Barrameda.

De bekendste feesten in Andalusië zijn:
- Carnaval de Cádiz in Cádiz (Cádiz) – februari of maart, 2 weken
- Semana Santa in Málaga en Sevilla – week voor Pasen
- Feria de Abril in Sevilla (Sevilla) – eerste volle maan na de Semana Santa, 7 dagen
- Feria del Caballo in Jerez de la Frontera (Cádiz) – 8 dagen in mei (zondag t/m zondag)
- Romería del Rocío van Sanlúcar de Barrameda naar El Rocío (Huelva) – donderdag t/m Pinksteren
- Carreras de Caballos in Sanlúcar (Cádiz) – 2e en 4e weekend in augustus, donderdag t/m zondag
- Feria de Málaga in Málaga (Málaga) – 9 dagen in augustus
- Fiesta de Pedro Romero in Ronda (Málaga) – eerste week september

Andalusië is onderontwikkeld en levert een onevenredig klein deel aan het bruto nationaal product, daarentegen is de agrarische productie onevenredig groot. De grote boerderijen worden steeds moderner, maar lopen nog altijd achter bij de landbouwbedrijven in andere delen van Spanje. Sinaasappels worden in de hele regio geteeld en kurkeiken in de bergachtige gebieden. Andalusië staat bekend om haar wijnen die o.a. worden geproduceerd in Jerez (sherry) en Málaga. De provincies Málaga, Sevilla en Jáen leveren grote hoeveelheden olijfolie en nemen ongeveer tweederde van de Spaanse productie voor hun rekening.

De boerenbevolking behoort tot de armsten in Spanje en werkeloosheid is nog altijd een voortdurend probleem in het zuiden. Steeds meer bewoners trekken naar de steden om daar een bestaan op te bouwen.

De dienstensector is door het toenemende toerisme sterk gegroeid en is nu een belangrijke inkomstenbron en werkgever. Andalusië is een van de meest bezochte bestemmingen ter wereld met cultuurhistorische steden als Sevilla, Córdoba en Granada. De populaire costa’s met bekende badplaatsen als Málaga, Marbella en Torremolinos worden het gehele jaar druk bezocht. Gelukkig zijn er nog genoeg kleinere badplaatsen zoals Nerja te vinden, die niet zijn ontdekt door het massatoerisme. ’s Winters kan er worden geskied in de Sierra Nevada en het hele jaar door liggen meer dan negentig 18-holes banen te wachten om te worden bespeeld. De prachtige natuur is een paradijs voor wandelaars en liefhebbers van paardrijden.

Andalusië is het land van de sherry. Deze versterkte wijn is exclusief afkomstig uit het gebied rond Jerez de la Frontera en wordt gemaakt van de Palomino en de Pedro Ximénez druif. De bekendste denominaciones de origen zijn de Jerez en de Manzanilla. Er zijn nog vier andere wijnen met een dergelijke onderscheiding. Vaak wordt een glas sherry vergezeld met tapas, het Spaanse hapje dat ook buiten de landsgrenzen aan populariteit wint. Vooral in Sevilla heerst een hoogstaande tapas cultuur.

De keuken van Andalusië kenmerkt zich door verse vis, verse groenten en ruim gebruik van lokale olijfolie. Het zuiden staat ook bekend om zijn fantastische rauwe hammen. Vooral de Jamón Ibérico uit Jabugo in Huelva, van met eikels gevoerde varkens met zwarte poten, is een culinair topproduct. Het dorp Trevélez aan de voet van de Mulhacén is een ander centrum voor de productie van rauwe ham. In lange rijen hangen hier honderdduizenden hammen aan een haak te drogen in de zuivere berglucht. Een typisch Andalusisch gerecht is gazpacho, een koude soep op basis van tomaat, komkommer, knoflook, olijfolie en azijn.

De bezienswaardigheden in Andalusië zijn al net zo gevarieerd als de landschappen die de regio omvat. Vooral uit de Moorse periode zijn veel unieke bouwwerken bewaard gebleven, maar er is meer. Veel meer! Sporen van de rijke Andalusische geschiedenis zijn terug te vinden in de meeste dorpen en steden waar magnifieke bouwwerken het artistieke en culturele verleden weerspiegelen. Talrijke forten, kastelen, kloosters, kerken, paleizen en andere bouwwerken zijn waardevolle voorbeelden van de Islamitische, renaissance en barokke architectuur en maken deel uit van de historische erfenis van Andalusië.

Er zijn overblijfselen uit de Romeinse tijd te bewonderen zoals Itálica (Sevilla) en Acinipo bij Ronda la Viega (Málaga). De monumentale binnensteden van Úbeda en Baeza geven een prachtig beeld van de Renaissance bouwstijl en zijn door Unesco benoemd tot werelderfgoed. Op deze lijst staan eveneens het Alhambra paleis, de Generalife tuinen en de stadswijk Albayzín in Granada, de grote moskee de Mezquita en het historische centrum van Córdoba. Ook Sevilla bezit een uniek werelderfgoed. De kathedraal met de graftombe van Christoffer Columbus, de Giralda minaret, het Alcázar paleis en het Archivo de Indias vormen samen een bouwkundig complex met Moorse, gotische en renaissance architectuur.

Andere hoogtepunten zijn de Spaanse Rijschool van Jerez, bakermat van het temperamentvolle Andalusische rijpaard, de pittoreske Pueblos Blancos in de provincies Cádiz en Málaga, Ronda met de Puente Nuevo brug, het Alcazaba en Gibralfaro in Málaga en talrijke natuurparken. Er zijn tal van auto- en wandelroutes uitgezet om de natuurlijke en culturele hoogtepunten van te leren kennen.

En als je dit alles hebt gezien zijn er natuurlijk ook verschillende interessante musea te bezoeken. De meest interessante zijn wellicht het Museum voor Schone Kunsten in Sevilla, het Pablo Ruiz Picasso Huis-Museum in Málaga, het Federico García Lorca Huis-Museum in Huerta de San Vicente, Granada, Het Alhambra Museum in La Alhambra, Granada en het Museum Julio Romero in Córdoba.